Με ένα εκτεταμένο δίκτυο από κάστρα, οι Βυζαντινοί είχαν μετατρέψει τη Θεσσαλία σε βιγλάτορα της αυτοκρατορίας τους.
Στρατηγικό ρόλο στην άμυνα της βυζαντινής αυτοκρατορίας έπαιζε η Θεσσαλία. Η θέση της στο κέντρο της ελληνικής χερσονήσου ήταν ιδανική για να ελέγχουν οι στρατιωτικοί επιτελείς τις σημαντικές διαδρομές της εποχής, που παραμένουν σχεδόν ίδιες μέχρι σήμερα: η κύρια διαδρομή Βορρά-Νότου, που περνούσε από τα Τέμπη, εκείνη που διερχόταν από την Ελασσόνα και το Δαμάσι και η διαδρομή Ανατολής-Δύσης, που ένωνε τη Θεσσαλία με την Ηπειρο και τη Δυτική Ελλάδα. Γι΄αυτό και οι Βυζαντινοί είχαν οικοδομήσει εκεί ένα εκτεταμένο δίκτυο κάστρων, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα σε αξιόλογο ύψος. Οπως εξηγεί η αρχαιολόγος της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Σταυρούλα Σδρόλια, στη Θεσσαλία υπήρχαν περισσότερα από 100 κάστρα, τα οποία προστάτευαν πόλεις όπως η Λάρισα, τα Τρίκαλα, ο Βόλος, τα Φάρσαλα ή φύλαγαν περάσματα όπως τα Τέμπη.
Στα Τέμπη, για παράδειγμα, ήταν χτισμένο το μεγάλο κάστρο της Ωριάς, που έκλεινε τελείως το στενό. Σήμερα σώζεται μόνο ένας πύργος παλαιολόγειας εποχής με πανοραμική θέα στην κοιλάδα. Κάτω από τον πύργο υπάρχουν εκτεταμένα λείψανα οχύρωσης.
Η μεγάλη οχύρωση της Σκήτης ήλεγχε ολόκληρο το λεκανοπέδιο της Αγιάς
Κεντρικό ρόλο έπαιζε το κάστρο του Γριζάνου που επόπτευε μεγάλο μέρος του κάμπου και προστάτευε από τους επιδρομείς, που έρχονταν από βόρεια και δυτικά. «Οι επιτελείς των αυτοκρατόρων αποφάσιζαν ποια σημεία θα οχυρωθούν σε κάθε επαρχία. Υπήρχε κεντρικός σχεδιασμός. Αυτή είναι και η διαφορά με τα αρχαία κάστρα», σημειώνει η κ. Σδρόλια. Μεγάλη σειρά κάστρων προστάτευε από τους πειρατές στο Πήλιο, ενώ άλλες βυζαντινές οχυρώσεις αναπτύσσονταν στον κάμπο, από την Πίνδο προς τα Φάρσαλα και το Βελεστίνο. Μεγάλη σημασία είχε η παραλιακή διαδρομή, που οδηγούσε με συντομία στη Νότια Ελλάδα, μέσω της Αγιάς. Στην πορεία αυτή σώζονται αρκετά φρούρια, με πρώτο εκείνο στον Παλαιόπυργο Στομίου, που έλεγχε και τις εκβολές του Πηνειού.
Εκτεταμένη οχύρωση της πρωτοβυζαντινής περιόδου σώζεται στο Κόκκινο Νερό, ενώ σημαντικά οχυρά υπήρχαν στη Βελίκα και στη Σκήτη, έξω από την Αγιά. Στη Σκήτη εντοπίζεται μια μεγάλη οχύρωση 130 στρεμμάτων, που ελέγχει όλο το λεκανοπέδιο της Αγιάς. Το κάστρο εκεί κατασκευάστηκε σε δύο φάσεις, την πρωτοβυζαντινή (5ο - 7ο αιώνα) και την κυρίως βυζαντινή, δηλαδή μετά το 1.000 μ.Χ.
ΕΘΝΟΣ (ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΩΣΚΟΛΟΣ)
